Petro Nini Luarasi zë një vend të shquar në historinë e kombit shqiptar si një nga figurat më të ndritura të Rilindjes Kombëtare.
Ai ishte mësues, atdhetar, veprimtar i çështjes kombëtare dhe një nga ideologët më të vendosur të përhapjes së arsimit në gjuhën shqipe në një kohë kur kjo përpjekje përballej me shtypje, kërcënime dhe rreziqe të mëdha nga Perandoria Osmane dhe qarqet shoviniste greke. Petro Nini Luarasi lindi më 22 prill 1865 në fshatin Luaras të Kolonjës, një krahinë me tradita të forta patriotike. Qysh i ri u ndikua nga fryma e Rilindjes që përhapej në mbarë trevat shqiptare, sidomos në zonat jugore që përballeshin me trysninë më të madhe kulturore dhe fetare. Ai kreu studimet në mësuesinë dhe u kthye në vendlindje me një mision të qartë: të përhapte dritën e dijes dhe të ngjallte vetëdijen kombëtare në popull. Një nga kontributet më të mëdha të Petro Ninit ishte përhapja e shkollave shqipe në jug të Shqipërisë, në një kohë kur mësimi në gjuhën shqipe ishte i ndaluar dhe përndiqej si një akt armiqësor nga autoritetet osmane dhe nga kisha greke ortodokse.
Me një guxim të rrallë, ai hapi shkolla shqipe në shumë fshatra të Kolonjës dhe më gjerë, duke u përballur me kërcënime, përçmime dhe përpjekje për atentat. Petro Nini e konsideronte arsimin si themelin e lirisë dhe zhvillimit kombëtar. Ai besonte se një popull i paarsimuar ishte i dënuar të mbetej nën zgjedhë dhe të humbte identitetin e vet. Prandaj ai e lidhi ngushtë luftën për shkollën shqipe me luftën për pavarësinë kombëtare. Në fillim të shekullit XX, për shkak të kërcënimeve dhe presionit të vazhdueshëm, Petro Nini u detyrua të largohej nga Shqipëria dhe të vendosej në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku bashkëpunoi ngushtë me shoqatat patriotike të shqiptarëve atje, si “Vatra” dhe “Malli i Mëmëdheut”. Në këtë periudhë, ai shkroi artikuj, fjalime dhe thirrje për bashkimin e shqiptarëve dhe mbështetjen e çështjes kombëtare. Ai denoncoi ashpër politikën asimiluese të kishës greke ndaj shqiptarëve të besimit ortodoks, duke u bërë zë i fuqishëm i mbrojtjes së identitetit kombëtar dhe gjuhës shqipe. Ky aktivitet e bëri atë një figurë të padëshiruar për qarqet greke dhe për disa klerikë fanatikë, të cilët e shpallën “heretik” dhe kërkuan dënimin e tij. Sipas shumë burimeve historike, Petro Nini u helmua në mënyrë të fshehtë në SHBA më 1911, në një atentat të organizuar nga qarqe fanatike të lidhura me politikën shoviniste greke. Ai vdiq më 17 gusht 1911 në Buffalo, SHBA, në rrethana të dyshimta. Petro Nini Luarasi la pas një trashëgimi të pasur patriotike, kulturore dhe arsimore.
Petro Nini Luarasi u bë simbol i mësuesit rilindës, i atdhetarit të palodhur dhe i njeriut që jetoi dhe vdiq për idealet kombëtare. Shumë shkolla, rrugë dhe institucione mbajnë sot emrin e tij në nderim të kontributit të jashtëzakonshëm që dha për kombin shqiptar. Në vitet e mëvonshme, figura e Petro Ninit u rivlerësua si një nga figurat më të rëndësishme të historisë sonë kombëtare. Ai u shpall “Mësues i Popullit” dhe një prej martirëve të shkollës shqipe. Vepra dhe shembulli i tij vazhdojnë të frymëzojnë brezat e rinj për të ruajtur dhe çuar përpara gjuhën, kulturën dhe identitetin shqiptar. Nëse figura të tilla si Naim Frashëri dhe Sami Frashëri përfaqësojnë mendimin filozofik e letrar të Rilindjes Kombëtare, Petro Nini Luarasi përfaqëson veprimin praktik, përkushtimin e drejtpërdrejtë dhe të rrezikshëm për përhapjen e dritës së arsimit në gjuhën shqipe, në kushtet më të vështira të robërisë osmane dhe asimilimit të egër grek.
RRËNJËT DHE FRYMËZIMI FAMILJAR
Petro Nini vinte nga një familje me ndjenja të thella atdhetare. I ati, Nini Luarasi, kishte qenë edhe vetë mësues dhe përkrahës i arsimit kombëtar. Kjo frymë patriotike që mbizotëronte në krahinën e Kolonjës, e cila dha figura të shumta të Rilindjes, ndikoi fuqimisht në formimin e Petro Ninit që në fëmijëri. Ai e mësoi shpejt se liria kombëtare nuk mund të vijë pa liri mendimi dhe arsim kombëtar. Petro Nini e përqafoi mësuesinë jo si profesion, por si mision. Ai nuk hapi thjesht shkolla, por krijoi vatra rezistence ndaj pushtuesve dhe politikave asimiluese. Shkollat e tij shqipe ishin shpesh në kushte primitive, në shtëpi private ose në natyrë, por për nxënësit ishin tempuj të dijes dhe krenarisë kombëtare.
Në shkrimet e tij theksonte vazhdimisht rëndësinë e gjuhës shqipe si kocka e kombit dhe i mësonte fëmijët jo vetëm të lexonin, por të ndiheshin krenarë për përkatësinë e tyre kombëtare. Kjo ishte një formë e përparuar e edukimit kombëtar, në një kohë kur identiteti shqiptar rrezikohej nga çdo anë. Një nga përplasjet më të ashpra të Petro Ninit ishte me Kishën Ortodokse Greke, e cila në jug të Shqipërisë ushtronte ndikim të madh kulturor e gjuhësor përmes shkollave greke dhe liturgjisë në greqisht. Ai e kundërshtoi hapur këtë dominim dhe kërkoi që shqiptarët ortodoksë të kenë shkollë dhe kishë në gjuhën shqipe. Kjo e vuri në shënjestër të peshkopëve grekë, të cilët e shpallën “heretik”, “rebel” dhe e mallkuan publikisht.
Shpesh, nxënësit e tij dhe ai vetë sulmoheshin fizikisht. Madje, janë të dokumentuara përpjekje për ta vrarë apo burgosur për shkak të aktivitetit të tij arsimor. I përndjekur dhe pa siguri për jetën, Petro Nini Luarasi emigroi në SHBA, ku diaspora shqiptare ishte aktive në mbështetjen e çështjes kombëtare. Atje, ai u bë një nga penat dhe zërat më të fuqishëm të komunitetit shqiptar. Bashkëpunoi me figura si Fan Noli, Faik Konica dhe të tjerë. Ai shkruante për gazetat e diasporës dhe dërgonte letra në Shqipëri për të inkurajuar veprimtarët lokalë që të mos dorëzoheshin. Shkrimet e tij janë një pasuri e çmuar për historinë e arsimit shqiptar dhe për studimet mbi ndërgjegjësimin kombëtar të shqiptarëve në diasporë.
HELMIMI NGA QARQET GREKE
Vdekja e Petro Nini Luarasit në vitin 1911 mbetet ende një nga faqet më të errëta të historisë sonë kombëtare. Ai vdiq në Buffalo, SHBA, në rrethana të dyshimta. Sipas shumë burimeve, ai u helmua në një darkë “miqësore”, si rezultat i një komploti të organizuar nga qarqe greke dhe fanatikë fetarë që e kishin ndjekur edhe në mërgim. Megjithatë, ai vdiq si dëshmor i gjuhës shqipe, me idealet e tij të paprekura. Para se të mbyllte sytë, u raportua të ketë thënë: “Shqipja do të jetojë, edhe nëse unë s’jam më!”. Pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 1912 dhe veçanërisht gjatë periudhës së Rilindjes pas rënies së komunizmit, figura e Petro Nini Luarasit është rivlerësuar si një hero i arsimit kombëtar. Ai është cilësuar nga studiues si “Mësuesi martir”, “Apostulli i shkollës shqipe” dhe “Martiri i fjalës së lirë”.
Sot, shumë shkolla dhe institucione arsimore në Shqipëri dhe në diasporë mbajnë emrin e tij, përfshirë: Gjimnazin e njohur “Petro Nini Luarasi” në Tiranë. Institucione arsimore në qytete si Korça, Erseka, dhe Elbasani. Rrugë dhe institucione kulturore në nder të figurës së tij. Petro Nini Luarasi nuk ishte thjesht një mësues. Ai ishte një luftëtar i paepur për ndërgjegjen kombëtare, një misionar i dijes, dhe një martir i fjalës shqipe. Jeta e tij është dëshmi se liria dhe identiteti nuk fitohen vetëm me armë, por edhe me libra, me shkronja dhe me mësim. Ai u përball me kërcënime, mallkime dhe në fund me vdekjen, por nuk u tërhoq kurrë nga ideali i tij: që çdo shqiptar, pavarësisht fesë apo krahinës, të mësojë në gjuhën e vet dhe të jetë i lirë në tokën e vet./Gazeta Panorama
